شرایط شاهد و جرح و تعدیل شهود

شهادت عبارت است از اینکه شخصی که اطلاعاتی راجع به یک دعوی دارد ، نزد مراجع قضایی این اطلاعات را بیان نماید . شهادت شهود یکی از مهمترین ادله اثبات دعوی در امور کیفری و حقوقی محسوب می شود . به همین دلیل قانونگذار شرایطی را برای شهادت و شاهدان پیش بینی نموده است . اما همیشه و در همه حال نمی توان به شهادت شهود استناد و اکتفا کرد ؛ چرا که ممکن است شاهد ، شرایط ذکر شده در قانون را نداشته باشد . همین مسئله سبب شده است تا در قانون مسئله جرح و تعدیل شهود که شرایط قانونی را ندارند پیش بینی شود . در این مقاله ابتدا شرایط قانونی شاهد برای شهادت ذکر می شود و در ادامه به جرح و تعدیل شهود و مدت زمان جرح و تعدیل شهود می پردازیم .

شرایط قانونی شاهد برای شهادت

به کسی که در مرجع قضایی با توجه به دیده ها و شنیده ها و محسوسات خود به نفع یکی و به ضرر دیگری اخباری را می دهد، شاهد و به عمل او شهادت می گویند . از جمله شرایط قانونی شاهد می توان به این موارد اشاره نمود : 
1- بلوغ 

2- عقل 

3- ایمان 

4- طهارت مولد ( حلال زاده بودن ) 

5- عدالت 

6- نداشتن نفع شخصی در دعوا 

7- نداشتن دشمنی با طرفین دعوا 

8- عدم اشتغال به ولگردی و تکدی گری 

پس تنها در صورت دارا بودن همه این شرایط است که شهادت شاهد معتبر خواهد بود و قاضی می تواند بعنوان یک دلیل شرعی به آن استناد کند و بر اساس آن حکم بدهد .

البته مطابق قانون قدیم ، داشتن رابطه خویشاوندی بین شاهد و طرف دعوی یکی از موارد جرح شاهد - که در قسمت بعدی توضیح داده شده است -  محسوب می شد ، اما با توجه به نسخ این قانون ، شهادت خویشاوندان دیگر با منع قانونی مواجه نیست و در حال حاضر داشتن رابطه خویشاوندی جزء موارد جرح شهود محسوب نمی شود . ولی در هر حال ، تشخیص  ارزش و تاثیر شهادت خویشاوندان با دادگاه است و قاضی است که در این مورد تصمیم می گیرد لذا ممکن است که قاضی تحت عنوان مطلع ، به اظهارات آنها رسیدگی کند .

بر این اساس ، هرگاه در دعوایی به شهادت شهود استناد شود و دادگاه آن را مؤثر در دعوی تشخیص بدهد ، در اصطلاح « قرار استماع گواهی گواهان » را صادر می نماید و شهادت شهود را استماع می کند .  قبل از اینکه این شهادت شنیده شود ، مسئولیت و مجازات شهادت دروغ به شاهد تفهیم می شود و پس از آن ، شاهد سوگند داده می شود به اینکه حقیقت را بگوید . 

جرح و تعدیل شهود

قواعد مربوط به شرایط شاهد جزء قواعد آمره به شمار می آیند ، به این معنا که حتما باید همانگونه که در قانون پیش بینی شده است رعایت شوند. بنابراین در مرحله اول خود دادگاه مکلف است در صورتی که نداشتن شرایط فوق را در مورد یک شاهد احراز نمود ، به شهادت اثری ندهد . اما اگر دادگاه از فقدان شرایط مقرر در مورد شاهد بی اطلاع بود ، فردی که مدعی نبودن این شرایط در شاهد است ، باید آن را اثبات نماید . به این عمل در اصطلاح « جرح و تعدیل شهود » گفته می شود . پس جرح و تعدیل شهود علاوه بر دادگاه توسط طرف مقابل نیز می تواند مطرح شود .

تعریفی که قانونگذار برای جرح و تعدیل شهود ارایه کرده است ، بدین شرح است : « ادعای فقدان یکی از شرایطی که قانون برای شاهد مقرر کرده است و از ناحیه طرفین دعوا صورت می گیرد » .
 

مدت زمان جرح و تعدیل شهود

بر اساس قانون ، جرح شاهد بایستی قبل از ادای شهادت انجام شود . اما در صورتی که پس از شهادت معلوم شود که موارد جرح شاهد - که در ابتدای مقاله به آن اشاره شد -  وجود داشته اند ، می توان باز هم ایراد جرح و تعدیل شهود را مطرح نمود که در این حالت تا پیش از صدور حکم بایستی جرح و تعدیل شهود انجام گیرد  و مطابق قانون ، دادگاه موظف است که به موضوع جرح رسیدگی و اتخاذ تصمیم نماید .

البته در صورتی که شاهد از سوی دادگاه رد شود و یا طرف مقابل ادعا کند شاهد موارد جرح و تعدیل را دارد ، کسی که شاهد را معرفی نموده می تواند دلایل خود را برای اثبات صلاحیت شاهد به دادگاه ارائه نماید و دادگاه به آن رسیدگی می کند.