حکم چیست و معیار های تشخیص آن

وقتی می شنویم که دادگاه در پرونده ای حکمی صادر می کند ، از واژه حکم معنایی که به ذهن می رسد این است که دادگاه تصمیمی در مورد ماهیت دعوا و نتیجه آن گرفته است . این معنای عرفی با معنای حقوقی حکم تقریبا مشابه است . مطابق تعریف قانونگذار از حکم ، چنانچه رأی دادگاه راجع به ماهیت دعوا و قاطع آن باشد ، " حکم " نامیده می شود ؛ در غیر این صورت ، باید آن را " قرار " نامید . بنابراین ، در این مقاله می خواهیم به این مسئله بپردازیم که حکم چیست و چه معیارهایی برای تشخیص حکم وجود دارد .

حکم چیست

آرائی که توسط دادگاهها صادر می شوند ، به دو نوع قابل تقسیم اند . دسته اول احکام هستند و دسته دوم قرارها می باشند . بخش مهمی از تصمیماتی که توسط دادگاه صادر می شوند را احکام تشکیل می دهند . در واقع اصلی ترین هدف خواهان از اقامه دعوی در دادگاه این است که در رابطه با دعوایی که در دادگاه مطرح کرده است حکم صادر شود و دادگاه با صدور این احکام ، نتیجه دعوای ترافعی که بین طرفین مطرح شده را مشخص می کند و به موجب آن خصومت طرفین پایان می یابد و وظیفه دادگاه در خصوص رسیدگی به پرونده نیز پایان پیدا می کند . مطابق قانون آیین دادرسی مدنی ، انواع احکام دادگاه ها را می توان به حکم اعلامی و حکم تأسیسی ، حکم حضوری و حکم غیابی ، حکم نهایی و غیر نهایی و حکم قطعی و غیر قطعی تقسیم بندی نمود . 

چه معیارهایی برای تشخیص حکم وجود دارد

قانون آیین دادرسی مدنی در ماده 299 ، آراء صادر شده از دادگاهها را به دو نوع حکم و قرار تقسیم می کند . بر اساس این ماده " چنانچه رأی دادگاه راجع به ماهیت دعوا و قاطع آن به طور جزیی یا کلی باشد ، حکم و در غیر اینصورت قرار نامیده می شود " . در واقع این ماده معیارهای تشخیص حکم را بیان کرده است . معیارهای تشخیص حکم از قرار را می توان شامل موارد زیر دانست :

- در امور ترافعی صادر شده باشد 

منظور از این عبارت آن است که حکم در خصوص دعاوی ای صادر می شود که دو طرف با یکدیگر به اختلاف خورده باشند و به موجب این اختلاف به دادگاه مراجعه کرده باشند تا اختلاف بین خود را حل کنند . بنابراین ، آرائی که در امور حِسبی صادر می شوند را در بر نمی گیرد . امور حِسبی اموری هستند که بدون آنکه میان اشخاص اختلافی راجع به آنها رخ داده باشد به آنها رسیدگی نمایند . مانند قیمومت ، امور مربوط به غائب مفقود الاثر و .... . برای آشنایی با امور حسبی و مصادیق آن کلیک کنید .

- از دادگاه صادر شده باشند 

رأی در صورتی حکم محسوب می شود که از دادگاه صادر شده باشد . در حال حاضر ، با توجه به مقررات مختلف ، دادگاه های مختلفی شامل این بند می شوند . اعم از دادگاه نخستین ( بدوی ) ، دادگاه تجدیدنظر یا دادگاههای اختصاصی همچون دادگاه انقلاب ، دادگاه ویژه روحانیت ، دیوان عدالت اداری و ... .

 - راجع به ماهیت دعوا باشد 

ماهیت دعوا به طور کلی به تمام مسائلی گفته می شود که در ارتباط با امور موضوعی و برای روشن شدن موضوع و حلّ آن مورد توجه قرار می گیرند . 

- قاطع دعوا باشد

رأی دادگاه باید جزئا یا کلّا قاطع دعوا باشد تا حکم محسوب شود . منظور این است که با صدور این رأی تکلیف دعوا روشن شده و پرونده از آن مرجع خارج شود . اما فرقی ندارد که اصل اختلاف را حل و فصل کرده یا نکرده باشد و فرقی هم ندارد که رأی مزبور قابل بررسی مجدد در همان مرجع یا مرجع دیگر باشد یا نه .

در صورتی که رأی صادر شده از دادگاه چنین شرایطی را داشته باشد ، می توان به آن عنوان حکم داد و در غیر این صورت به آن قرار گفته می شود و این است تفاوت میان حکم و قرار . برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد اینکه قرار چیست و انواع آن کدامند کلیک کنید .
تشخیص اینکه رأیی که توسط دادگاه صادر شده است ، حکم است یا قرار ، آثار مهمی دارد که در مقاله  آثار حکم صادر شده از دادگاه ، به این مطلب پرداخته شده است . 

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد حکم و معیارهای تشخیص آن به کانال تلگرام آیین دادرسی و ادله اثبات دعوا مراجعه نمایید .