اقاله قرارداد و آثار آن

 در این مقاله به بررسی مفهوم اقاله ، محدوده اعمال اقاله و آثار اقاله قرارداد می پردازیم .

اقاله یک اصطلاح فقهی است که به معنای درخواست و موافقت کردن با فسخ کردن و انحلال معامله است . اقاله یکی از موارد انحلال قرارداد است و مبنای ایجاد آن این است که در صورت پشیمانی دو طرف قرارداد ، امکان بر هم زدن آن وجود داشته باشد . البته زمانی که ما عقدی را منعقد می کنیم هدف این است که به تعهد خود وفادار بمانیم اما اگر بعد از انعقاد عقد متوجه شویم که علت و هدفی که بابت آن با قرارداد بسته ایم از بین رفته است ، احتمال پشیمانی از انعقاد قرارداد زیاد است ، بعد از این طرفین می توانند با هم توافق کنند که عقد را بر هم بزنند . به این کار اقاله عقد می گویند . از این رو در این مقاله به بررسی مفهوم اقاله ، محدوده اعمال اقاله و آثار اقاله قرارداد می پردازیم .

تعریف اقاله

اقاله یکی از راه های پایان دادن و انحلال قرارداد است . دکتر کاتوزیان در تعریف اقاله گفته است : " تراضی دو طرف عقد است بر انحلال و زوال آثار آن در آینده " . بنابراین اقاله یعنی اینکه دو نفری که با هم قراردادی را منعقد کرده اند ، تصمیم بگیرند که ادامه تعهد به قرارداد را متوقف کنند و در واقع قرارداد بین خودشان را منحل کنند .  وقتی یک قرارداد بین الف و ب منعقد می شود ، اقاله آن نیز تنها توسط الف و ب یا نماینده قانونی آنها ممکن است . به اقاله قرارداد در اصطلاح عامیانه فسخ قرارداد می گویند در حالی که طبق قواعد حقوقی ، فسخ قرارداد ، انحلال یک جانبه قرارداد است . در حقوق به اقاله عقد ، تفاسخ هم گفته می شود . 

محدوده اعمال اقاله

محدوده اعمال اقاله با توجه به اندازه ای که به تعهد عمل شده است متفاوت است . حالت اول مربوط به وقتی است که یک قرارداد اصلا اجرایی نشده است ، در این حالت اقاله عقد موجب می شود ، عقد به طور کامل منحل شود . 
حالت دوم فرضی است که تعهد اجرا شده یا تملیک صورت گرفته است . در این حالت اقاله عقد در صورتی کامل می شود که آثار به جای مانده از عقد به طور کامل از بین برود یعنی اگر مثلا عقد تملیکی است و عوض پرداخت شده ، عوض برگردانده شود . مثلا اگر دو نفر می خواهند عقد بیع خانه را بر هم بزنند و خانه به خریدار منتقل شده است ، باید خانه دوباره به فروشنده منتقل شود تا بتوان عقد را منحل کرد .

آثار اقاله قرارداد

اثر اقاله قرارداد نسبت به آینده است . یعنی اقاله قرارداد را رابطه بین دو طرفی که آن را منعقد کرده اند از بین نمی برد بلکه تنها اثر اجرایی قرارداد را نسبت به آینده از بین می برد . مثلا اگر عقد اجاره ای برای مدت 12 سال منعقد شود و بعد از 5 سال ، دو طرف قرارداد تراضی کنند که عقد را منحل کنند ، این تراضی ( در واقع اثر اقاله ) اجرای عقد اجاره را برای 7 سال باقی مانده منتفی می کند و اینکه عقد اجاره در سال پنجم قرارداد اقاله شده است باعث نمی شود قرارداد در آن 5 سال درست نباشد . 

البته باید توجه داشت که برخی از عقود مثل عقد ازدواج از جزء مستثنیات اقاله هستند که امکان اقاله در آنها وجود ندارد .