دادرس کیست

مقصود از دادرس که در مواردی دارای تفاوت با قاضی و رئیس شعبه است، در مفهومی کلی، قاضی رسیدگی کننده به پرونده بوده و در پاره ای موارد، شخصی است که در رتبه ای پایین تر از قاضی قرار داشته و در نبود وی، به پرونده ها، رسیدگی می نماید یا در نبود رئیس شعبه یا رئیس دادگاه، جایگزین آن ها شده و وظایف این افراد را انجام می دهد.

در عالم و دنیای حقوقی، قوانین آیین دادرسی مدنی و آیین دادرسی کیفری، قواعد، تشریفات، نحوه و سلسله مراتب مقامات قضایی را در رسیدگی به یک پرونده حقوقی و کیفری، به دقت بررسی و تعیین می نمایند و تمامی امور شکلی پرونده های حقوقی و کیفری، باید بر اساس نکات ذکر شده در این قوانین، انجام شود.

یکی از افرادی که در قانون آیین دادرسی مدنی و همچنین، قانون آیین دادرسی کیفری، به کرات، از او و وظایف اش یاد شده، دادرس است که دارای ویژگی های بخصوصی می باشد و ملزم است تا وظایف مخصوص به خود را انجام دهد؛ در غیر این صورت، حسب مورد، مورد رسیدگی قانونی و در پاره ای موارد، مجازات، قرار خواهد گرفت.

لذا، در مقاله حاضر، پس از پاسخ به این پرسش که دادرس کیست؛ همچنین بعد از ذکر اختیارات، وظایف و نحوه تعیین وی، به بررسی مواردی که دادرس در آن ها، دارای تفاوت با قاضی و رئیس شعبه است پرداخته خواهد شد. علاقمندان به کسب اطلاعات بیشتر در این خصوص، می توانند ادامه مقاله را دنبال نمایند.

دادرس کیست

برای پاسخ به این پرسش که دادرس کیست؟ باید به قانون آیین دادرسی کیفری و آیین دادرسی مدنی که قواعد شکلی رسیدن به دعاوی را مشخص و تعیین می کنند، مراجعه نماییم. با توجه به آنچه از مفاد مواد این دو قانون، در مواردی که از کلمه دادرس استفاده شده، برداشت می گردد، در پاسخ به این پرسش که دادرس کیست؟ باید گفت؛

در مفهوم کلی و مستفاد از ماده 3 قانون آیین دادرسی مدنی، مفهوم دادرس با قاضی، یکی بوده و به شخصی گفته می شود که به دعاوی مطروحه و پرونده های ارجاعی به شعبه ای که در آن، مشغول به کار است، رسیدگی کرده؛ اقدام به صدور رای می نماید و یا فصل خصومت و درگیری می کند و به این ترتیب، به دعوای کیفری یا حقوقی ای که مطرح شده، خاتمه می دهد.

در مفهومی جزئی تر، دادرس، متفاوت با قاضی و رئیس شعبه بوده، از این منظر، دادرس، شخصی متفاوت با قاضی و از لحاظ مقام و مرتبه یک درجه پایین تر از قاضی قرار دارد و تنها، در نبود وی یا در موارد وجود دستور قانونی، اقدام به رسیدگی به پرونده و صدور حکم یا فصل خصومت خواهد نمود.

همچنین، با توجه به آنچه از بررسی مواد قانون آیین دادرسی مدنی و آیین دادرسی کیفری به دست می آید، دادرس، اختیارات و وظایفی متفاوت با قاضی و رئیس شعبه داشته که در تیتر بعدی مقاله، به تفصیل و با ذکر شماره مواد، به بررسی آن ها خواهیم پرداخت.

اختیارات و وظایف دادرس

پس از بررسی این امر که دادرس کیست، در این بخش از مقاله، اختیارات و وظایف دادرس، بر اساس آنچه در قانون آیین دادرسی کیفری و قانون آیین دادرسی مدنی آمده، مورد بررسی قرار خواهد گرفت و به مواد قانونی، اشاره خواهد شد. اختیارات و وظایف دادرس عبارتند از:

 مستند این امر، تبصره ماده 92 و ماده 189 قانون آیین دادرسی کیفری است که به ترتیب، مقرر می دارند: "در صورت عدم حضور بازپرس یا معذور بودن وی از انجام وظیفه و عدم دسترسی به بازپرس دیگر در آن دادسرا، در جرائم موضوع ماده (۳۰۲) این قانون، دادرس دادگاه، به تقاضای دادستان و تعیین رئیس حوزه قضائی، وظیفه بازپرس را فقط تا زمان باقی بودن وضعیت مذکور انجام می دهد" 

ماده 189 قانون آیین دادرسی کیفری مقرر می دارد: "بازپرس مکلف است بلافاصله پس از حضور یا جلب متهم، تحقیقات را شروع کند و در صورت عدم امکان، حداکثر ظرف بیست و چهار ساعت از زمان تحت نظر قرار گرفتن او توسط ضابطان دادگستری، با رعایت ماده (۹۸) این قانون مبادرت به تحقیق نماید. در صورت غیبت یا عذر موجه بازپرس یا امتناع وی از شروع تحقیقات به دلایل قانونی، دادستان انجام تحقیقات را به بازپرس دیگر یا در صورت اقتضاء به دادرس دادگاه محول می کند."

ماده ۳۳۷ قانون آیین دادرسی کیفری مقرر می دارد: "در جرائم موضوع ماده (۳۰۲) این قانون، رئیس دادگاه بخش به جانشینی از بازپرس و تحت نظارت و تعلیمات دادستان شهرستان مربوط، انجام وظیفه می‏ نماید. در صورت تعدد شعب با ارجاع رئیس حوزه قضائی، روسای شعب عهده‏ دار این وظیفه هستند. هرگاه دادگاه بخش، فاقد رئیس باشد، دادرس علی‏ البدل به عنوان جانشین بازپرس اقدام می کند و در هر حال، صدور کیفرخواست بر عهده دادستان است."

مستند این امر، ماده ۲۹۵ قانون آیین دادرسی کیفری می باشد که مقر می دارد: "دادگاه کیفری دو، با حضور رئیس یا دادرس علی‏ البدل در حوزه قضائی هر شهرستان تشکیل می‌ شود."

تبصره ماده 296 قانون آیین دادرسی کیفری مقرر می دارد: " دادرس علی البدل، حسب مورد می‌ تواند به جای رئیس یا مستشار انجام وظیفه کند. ....."

ماده ۳۳۶ قانون آیین دادرسی کیفری مقرر می دارد: "در دادگاه بخش، رئیس یا دادرس علی‏ البدل در جرائم موضوع صلاحیت این دادگاه، راسا رسیدگی و رای صادر می کند. در این دادگاه، وظیفه دادستان از حیث تجدید نظر‏ خواهی از آراء بر عهده رئیس دادگاه است و در مورد آرائی که توسط وی صادر می‌ شود، بر عهده دادرس علی البدل است."

ماده ۳۷۸ قانون آیین دادرسی کیفری مقرر می دارد: "رای دادگاه، باید حداکثر ظرف سه روز از تاریخ انشاء، پاک نویس یا تایپ شود. این رای که «دادنامه» خوانده می‌ شود با نام خداوند متعال شروع و مواردی .... در آن درج می‌ شود و به امضای دادرس یا دادرسان می‌ رسد و به مهر شعبه ممهور می‌ شود..."

ماده ۲۹۷ قانون آیین دادرسی مدنی مقرر می دارد: رای دادگاه باید ظرف پنج روز از تاریخ صدور، پاکنویس شده و به امضای دادرس یا دادرسان صادرکننده رای برسد."

تبصره 3 ماده 484 قانون آیین دارسی کیفری مقرر می دارد: "در حوزه قضائی بخش، اجرای احکام کیفری، به عهده رئیس دادگاه و در غیاب وی با دادرس علی البدل است."

ماده 91 قانون آیین دادرسی مدنی و ماده 94 این قانون، در این خصوص مقرر می دارند: "دادرس در موارد زیر، باید از رسیدگی امتناع نموده و طرفین دعوا نیز می‌توانند او را رد کنند...."

ماده 94 قانون آیین دادرسی مدنی، مقرر می دارد: "هریک از اصحاب دعوا می‌ توانند به جای خود، وکیل به دادگاه معرفی نمایند، ولی در مواردی که دادرس حضور شخص خواهان یا خوانده یا هر دو را لازم بداند، این موضوع در برگ اخطاریه قید می‌شود. دراین صورت شخصا مکلف به حضور خواهند بود."

ماده 152 قانون آیین دادرسی مدنی مقرر می دارد: "دادگاه، طرف مقابل را برای تامین دلیل احضار می نماید ولی، عدم حضور او مانع ازتامین دلیل نیست. در اموری که فوریت داشته باشد دادگاه بدون احضار طرف اقدام به تامین دلیل می نماید."

ماده 153 قانون آیین دادرسی مدنی مقرر می دارد: "دادگاه می‌تواند تامین دلیل را به دادرس علی البدل یا مدیر دفتر دادگاه ارجاع دهد. مگر در مواردی که فقط تامین دلیل، مبنای حکم دادگاه قرار گیرد، در این صورت قاضی صادرکننده رای باید شخصا اقدام نماید یا گزارش تامین دلیل موجب وثوق دادگاه باشد."

ماده ۱۸۳ قانون آیین دادرسی مدنی مقرر می دارد: "هرگاه سازش، خارج از دادگاه واقع شده و سازشنامه غیر رسمی باشد، طرفین باید در دادگاه حاضر شده و به صحت آن اقرار نمایند. اقرار طرفین در صورت مجلس نوشته شده و به امضای دادرس دادگاه و طرفین می‌ گردد..."

ماده ۲۰۶ قانون آیین دادرسی مدنی مقرر می دارد: "رسیدگی به حساب ها و دفاتر در دادگاه به عمل می آید و ممکن است در محلی که اسناد در آنجا قرار دارد انجام گیرد. در هر صورت، دادگاه می‌ تواند رسیدگی را به یکی از دادرسان دادگاه محول نماید."

ماده ۲۵۰ قانون آیین دادرسی مدنی مقرر می دارد: "اجرای قرار معاینه محل یا تحقیق محلی، ممکن است توسط یکی از دادرسان دادگاه یا قاضی تحقیق به عمل آید."

ماده ۲۸۸ قانون آیین دادرسی مدنی مقرر می دارد: "اتیان سوگند، باید در جلسه دادگاه رسیدگی کننده به دعوا انجام شود. در صورتی که ادا کننده سوگند، به واسطه عذر موجه نتواند در دادگاه حضور یابد، دادگاه، حسب اقتضای مورد، وقت دیگری برای سوگند معین می‌ نماید یا دادرس دادگاه نزد او حاضر می‌ شود یا به قاضی دیگر نیابت می دهد تا او را سوگند داده و صورت مجلس را برای دادگاه ارسال کند و براساس آن، رای صادر می‌نماید."

نحوه تعیین دادرس دادگاه

برای بررسی نحوه تعیین دادرس دادگاه، برای رسیدگی و صدور حکم یا سایر وظایف، باید به یکی از مصوبات قوه قضاییه مراجعه کرد. بر اساس مصوبه قوه قضاییه در سال 1365 با عنوان موارد ارجاع رسیدگی برخی پرونده ها به دادرس علی البدل، و با توجه به این جمله از مصوبه، مبنی بر اینکه؛

" در مواردی که دادرس اصلی (رئیس‌) دادگاه به علت اشتغال به مطالعه یا رسیدگی به پرونده دیگر یا اشتغال به امور اداری و سایر معاذیر قانونی، نتواند به پرونده‌ ها رسیدگی کند، می‌ تواند رسیدگی را از دادرس علی‌ البدل بخواهد و در هر صورت، دادرس علی‌ البدل‌، مکلف به رسیدگی بوده و حق استنکاف نخواهد داشت‌" می توان در پاسخ به این پرسش که نحوه تعیین دادرس دادگاه چگونه است گفت؛

تعیین دادرس، حسب مورد، توسط رئیس شعبه یا رئیس دادگاه، صورت می گیرد و دادرس تعیین شده، موظف به رسیدگی خواهد بود. در ادامه مقاله، تفاوت دادرس با قاضی و رئیس شعبه را از لحاظ قانونی و حقوقی، مورد بررسی قرار خواهیم داد.

تفاوت دادرس با قاضی و رئیس شعبه

در توضیح تفاوت دادرس با قاضی و رئیس شعبه باید گفت، بر اساس قانون آیین دادرسی کیفری و مدنی، چنانچه دادرس را در مفهوم قاضی، یعنی شخصی که مستفاد از ماده 3 قانون آیین دادرسی مدنی، موظف به رسیدگی، صدور رای و فصل خصومت است بدانیم، دادرس با قاضی، تفاوتی ندارند.

اگر دادرس را شخصی در نظر بگیریم که در نبود قاضی، به دستور رئیس شعبه یا در مواردی رئیس دادگاه، اقدام به انجام برخی وظایف، من جمله صدور رای می نماید، می توانیم در موارد تفاوت دادرس با قاضی و رئیس شعبه، بگوییم که؛

دادرس، قاضی ای است که مرتبه ای پایین تر از قاضی اصلی هر شعبه و رئیس شعبه داشته و در نبود قاضی اصلی شعبه و در نبود رئیس شعبه، اقدام به رسیدگی و انجام وظایف مذکور در تیتر دوم مقاله و در برخی موارد، صدور رای می نماید.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص وظایف دادرس در کانال تلگرام آیین دادرسی و ادله اثبات دعوا عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون وظایف دادرس پاسخ دهند.