مال، چیزی است که مفید باشد و بتواند نیاز مادی یا معنوی را برطرف کند و به انواع منقول و غیر منقول تقسیم می شود. برای اینکه بتوان چیزی را مال دانست، باید شرایطی برای آن در نظر گرفت، مانند منفعت عقلایی. همچنین تقسیم بندی انواع مال منحصر به یک مورد نیست و براساس ماهیت و ویژگی ها، تقسیم بندی های متفاوت وجود دارد.

جمع کلمه مال ، اموال است. که به معنای املاک،کالاها و ثروت است . ریشه کلمه مال در زبان فارسی، از فعل گذشته، میل بوده و به معنای خواستن، است. در گذشته تنها به طلا و نقره مال می گفتند و بعد از آن به هر چیزی که قابلیت ذخیره شدن و تملک کردن را داشت هم تعمیم پیدا کرد .

بدون شک، معنای واژه مال، مانند هر لغت دیگری در طول گذشت زمان، دستخوش تغییرات قرار گرفته است و مصادیق آن، با توسعه جوامع و روابط مردم و دولت ها تغییر پیدا کرده است. آشنایی با مفهوم مال به ما در انجام معاملات و انعقاد قراردادها و سایر اعمال مرتبط با آن بسیار کمک خواهد کرد.

از آنجایی که در زندگی روزمره با مفهوم مال و انواع آن بسیار سر وکار داریم، در این مقاله قصد داریم، تا تعریف مال را بیان کنیم و به این سوال پاسخ دهیم که مال چیست و در ادامه، به انواع و اقسام مال و تعاریف آنها مطابق با قانون مدنی ایران بپردازیم.

در قانون مدنی، تعریفی اختصاصی از مال نشده است، اما با توجه به مواد قانون مدنی، می توان تا حدودی از این اصلاح حقوقی رفع ابهام نمود و آن را این گونه تعریف کرد :مال، اعم از اموال مادی و اموال غیر مادی، چیزی است، که مفید باشد و یک نیاز، اعم از مادی یا معنوی را رفع کند و همچنین، قابلیت اختصاص یافتن به شخص معینی را داشته باشد. 

در اصطلاح عام ممکن است، دو لغت مال و دارایی به یک معنا در نظر گرفته بشوند، اما در معنای دقیق حقوقی، اینگونه نیست و دارایی، مفهوم گستره تری نسبت به مال دارد. مال، فقط بخش مثبت دارایی را شامل می شود، مثلا داشتن خانه یا ماشین، اما دارایی، شامل یک بخش منفی نیز بوده که شامل دیون و بدهی های هر فرد می باشد. در نتیجه، نمی توان این دو مفهوم را یکی دانست.

براساس قانون مدنی و سایر منابع حقوقی و نظرات متخصصین حقوقی، مال باید 4 ویژگی داشته باشد:

مال باید منفعت عقلایی داشته باشد، یعنی سودمند باشد و باید از نظر عقل، مال، ارزش و منفعت داشته باشد عقلایی یعنی عقلای جامعه برای آن ارزش قایل شوند. بنابراین، چیزی که منفعتی از نظر عقلا ندارد، مال محسوب نمی شود . مثلا یک دانه گندم مال نیست، زیرا به تنهایی ارزش و منفعتی ندارد، اما یک کیسه گندم را می توان مال دانست، زیرا دارای سود و منفعت بوده و می توان برای درست کردن نان، از آن استفاده کرد.

مال باید بتواند یک نیاز مادی یا معنوی را بر طرف کند، یعنی یا باید این قابلیت را داشته باشد، که بتواند یکی از نیازهای فیزیکی انسان و یا یکی از نیازهای روحی و روانی او را بر طرف سازد. باید به این نکته اشاره شود، که امروزه ویژگی هایی که برای انواع مال در نظر گرفته می شود، ممکن است با گذشته تفاوت پیدا کرده باشند.

در گذشته در خصوص مال، بیشتر، قابلیت مادی و فیزیکی آن، مد نظر بود، اما به مرور زمان و با توسعه جوامع، مال دیگر، محدود به کالا دارای قابلیت فیزیکی نبوده و حتی مواردی جز دسته اموال قرار می گیرد، که کالای مادی نیستند، اما مال محسوب می شوند . برای مثال، امروزه حق تالیف و حق سر قفلی هم چون، سبب ایجاد آثار و پیامدهای مالی می شوند و افراد از آن سود می برند و نسبت به آن حق مالکیت دارند ، مال محسوب می شوند .

مال باید قابلیت به مالکیت در آمدن داشته باشد، یعنی بتواند به شخص معینی اختصاص یابد و حق مالکیت را ایجاد کند. بنابراین برخی از اموال که مفید و ضروری هستند، اما نمی توانند به شخص خاصی تعلق داشته باشند، مال محسوب نمی شوند، مانند خورشید، هوا و دریاهای آزاد . این اموال به دلیل اینکه برای استفاده همه انسان هستند نمی توانند به کسی تعلق داشته باشند . البته بعضی از اموال وجود دارند، که لزوما مالک خاصی ندارند، ولی مال محسوب می شوند که شامل مشترکات عمومی، مباحات و اموال مجهول المالک است.

مال باید مشروع باشد. مشروع بودن مال به این معنا است که معامله آن نباید از لحاظ شرعی و قانونی، ممنوع و نامشروع باشد؛ مثلا خرید و فروش مشروبات الکی و مواد مخدر، ممنوع است. در این حالت، صاحب موارد مذکور، نمی تواند در خصوص آنها طرح شکایت کند. مثلا هیچ کس نمی تواند طرح شکایت سرقت مواد مخدر یا مشروب الکی نماید، زیرا بر اساس قانون و شرع، مواد مخدر و مشروب الکی، مال نیستند.
 

در قانون مدنی، تعریفی اختصاصی از مال نشده است، اما با توجه به مواد قانون مدنی، می توان تا حدودی از این اصلاح حقوقی رفع ابهام نمود و آن را این گونه تعریف کرد :مال، اعم از اموال مادی و اموال غیر مادی، چیزی است، که مفید باشد و یک نیاز، اعم از مادی یا معنوی را رفع کند و همچنین، قابلیت اختصاص یافتن به شخص معینی را داشته باشد. 

در اصطلاح عام ممکن است، دو لغت مال و دارایی به یک معنا در نظر گرفته بشوند، اما در معنای دقیق حقوقی، اینگونه نیست و دارایی، مفهوم گستره تری نسبت به مال دارد. مال، فقط بخش مثبت دارایی را شامل می شود، مثلا داشتن خانه یا ماشین، اما دارایی، شامل یک بخش منفی نیز بوده که شامل دیون و بدهی های هر فرد می باشد. در نتیجه، نمی توان این دو مفهوم را یکی دانست.

براساس قانون مدنی و سایر منابع حقوقی و نظرات متخصصین حقوقی، مال باید 4 ویژگی داشته باشد:

مال باید منفعت عقلایی داشته باشد، یعنی سودمند باشد و باید از نظر عقل، مال، ارزش و منفعت داشته باشد عقلایی یعنی عقلای جامعه برای آن ارزش قایل شوند. بنابراین، چیزی که منفعتی از نظر عقلا ندارد، مال محسوب نمی شود . مثلا یک دانه گندم مال نیست، زیرا به تنهایی ارزش و منفعتی ندارد، اما یک کیسه گندم را می توان مال دانست، زیرا دارای سود و منفعت بوده و می توان برای درست کردن نان، از آن استفاده کرد.

مال باید بتواند یک نیاز مادی یا معنوی را بر طرف کند، یعنی یا باید این قابلیت را داشته باشد، که بتواند یکی از نیازهای فیزیکی انسان و یا یکی از نیازهای روحی و روانی او را بر طرف سازد. باید به این نکته اشاره شود، که امروزه ویژگی هایی که برای انواع مال در نظر گرفته می شود، ممکن است با گذشته تفاوت پیدا کرده باشند.

در گذشته در خصوص مال، بیشتر، قابلیت مادی و فیزیکی آن، مد نظر بود، اما به مرور زمان و با توسعه جوامع، مال دیگر، محدود به کالا دارای قابلیت فیزیکی نبوده و حتی مواردی جز دسته اموال قرار می گیرد، که کالای مادی نیستند، اما مال محسوب می شوند . برای مثال، امروزه حق تالیف و حق سر قفلی هم چون، سبب ایجاد آثار و پیامدهای مالی می شوند و افراد از آن سود می برند و نسبت به آن حق مالکیت دارند ، مال محسوب می شوند .

مال باید قابلیت به مالکیت در آمدن داشته باشد، یعنی بتواند به شخص معینی اختصاص یابد و حق مالکیت را ایجاد کند. بنابراین برخی از اموال که مفید و ضروری هستند، اما نمی توانند به شخص خاصی تعلق داشته باشند، مال محسوب نمی شوند، مانند خورشید، هوا و دریاهای آزاد . این اموال به دلیل اینکه برای استفاده همه انسان هستند نمی توانند به کسی تعلق داشته باشند . البته بعضی از اموال وجود دارند، که لزوما مالک خاصی ندارند، ولی مال محسوب می شوند که شامل مشترکات عمومی، مباحات و اموال مجهول المالک است.

مال باید مشروع باشد. مشروع بودن مال به این معنا است که معامله آن نباید از لحاظ شرعی و قانونی، ممنوع و نامشروع باشد؛ مثلا خرید و فروش مشروبات الکی و مواد مخدر، ممنوع است. در این حالت، صاحب موارد مذکور، نمی تواند در خصوص آنها طرح شکایت کند. مثلا هیچ کس نمی تواند طرح شکایت سرقت مواد مخدر یا مشروب الکی نماید، زیرا بر اساس قانون و شرع، مواد مخدر و مشروب الکی، مال نیستند.
 

در قانون مدنی، تعریفی اختصاصی از مال نشده است، اما با توجه به مواد قانون مدنی، می توان تا حدودی از این اصلاح حقوقی رفع ابهام نمود و آن را این گونه تعریف کرد :مال، اعم از اموال مادی و اموال غیر مادی، چیزی است، که مفید باشد و یک نیاز، اعم از مادی یا معنوی را رفع کند و همچنین، قابلیت اختصاص یافتن به شخص معینی را داشته باشد. 

در اصطلاح عام ممکن است، دو لغت مال و دارایی به یک معنا در نظر گرفته بشوند، اما در معنای دقیق حقوقی، اینگونه نیست و دارایی، مفهوم گستره تری نسبت به مال دارد. مال، فقط بخش مثبت دارایی را شامل می شود، مثلا داشتن خانه یا ماشین، اما دارایی، شامل یک بخش منفی نیز بوده که شامل دیون و بدهی های هر فرد می باشد. در نتیجه، نمی توان این دو مفهوم را یکی دانست.

براساس قانون مدنی و سایر منابع حقوقی و نظرات متخصصین حقوقی، مال باید 4 ویژگی داشته باشد:

مال باید منفعت عقلایی داشته باشد، یعنی سودمند باشد و باید از نظر عقل، مال، ارزش و منفعت داشته باشد عقلایی یعنی عقلای جامعه برای آن ارزش قایل شوند. بنابراین، چیزی که منفعتی از نظر عقلا ندارد، مال محسوب نمی شود . مثلا یک دانه گندم مال نیست، زیرا به تنهایی ارزش و منفعتی ندارد، اما یک کیسه گندم را می توان مال دانست، زیرا دارای سود و منفعت بوده و می توان برای درست کردن نان، از آن استفاده کرد.

مال باید بتواند یک نیاز مادی یا معنوی را بر طرف کند، یعنی یا باید این قابلیت را داشته باشد، که بتواند یکی از نیازهای فیزیکی انسان و یا یکی از نیازهای روحی و روانی او را بر طرف سازد. باید به این نکته اشاره شود، که امروزه ویژگی هایی که برای انواع مال در نظر گرفته می شود، ممکن است با گذشته تفاوت پیدا کرده باشند.

در گذشته در خصوص مال، بیشتر، قابلیت مادی و فیزیکی آن، مد نظر بود، اما به مرور زمان و با توسعه جوامع، مال دیگر، محدود به کالا دارای قابلیت فیزیکی نبوده و حتی مواردی جز دسته اموال قرار می گیرد، که کالای مادی نیستند، اما مال محسوب می شوند . برای مثال، امروزه حق تالیف و حق سر قفلی هم چون، سبب ایجاد آثار و پیامدهای مالی می شوند و افراد از آن سود می برند و نسبت به آن حق مالکیت دارند ، مال محسوب می شوند .

مال باید قابلیت به مالکیت در آمدن داشته باشد، یعنی بتواند به شخص معینی اختصاص یابد و حق مالکیت را ایجاد کند. بنابراین برخی از اموال که مفید و ضروری هستند، اما نمی توانند به شخص خاصی تعلق داشته باشند، مال محسوب نمی شوند، مانند خورشید، هوا و دریاهای آزاد . این اموال به دلیل اینکه برای استفاده همه انسان هستند نمی توانند به کسی تعلق داشته باشند . البته بعضی از اموال وجود دارند، که لزوما مالک خاصی ندارند، ولی مال محسوب می شوند که شامل مشترکات عمومی، مباحات و اموال مجهول المالک است.

مال باید مشروع باشد. مشروع بودن مال به این معنا است که معامله آن نباید از لحاظ شرعی و قانونی، ممنوع و نامشروع باشد؛ مثلا خرید و فروش مشروبات الکی و مواد مخدر، ممنوع است. در این حالت، صاحب موارد مذکور، نمی تواند در خصوص آنها طرح شکایت کند. مثلا هیچ کس نمی تواند طرح شکایت سرقت مواد مخدر یا مشروب الکی نماید، زیرا بر اساس قانون و شرع، مواد مخدر و مشروب الکی، مال نیستند.