موانع مسئولیت کیفری به شرایط یا وضعیت هایی گفته می شود که موجب می شود فرد، علی رغم ارتکاب رفتار مجرمانه، مسئولیت کیفری نداشته باشد. این موانع که تحت عنوان عوامل رافع جرم شناخته می شوند، شامل مواردی مانند جنون، اکراه، اضطرار و ... هستند. همچنین لازم به ذکر است که موانع مسئولیت کیفری با عوامل موجهه جرم متفاوت است.
برای مشاوره موانع مسئولیت کیفری
برای مشاوره موانع مسئولیت کیفری
موانع مسئولیت کیفری به شرایطی گفته می شود که قانون، فرد را از پاسخ گویی کیفری معاف می کند، حتی اگر رفتار او ماهیت مجرمانه داشته باشد. این موارد که تحت عنوان عوامل رافع جرم شناخته می شوند و هدف آن ها جلوگیری از مجازات افراد غیرمسئول است. باید توجه داشت که موانع مسئولیت کیفری با عوامل موجهه جرم متفاوت هستند؛ زیرا عوامل موجهه جرم، عمل را مشروع و مجاز می کنند، اما موانع مسئولیت کیفری صرفا از مجازات شخص جلوگیری می کنند بدون اینکه عمل مشروعیت پیدا کند.
با توجه به اهمیت موضوع در این مقاله دینا، موانع مسئولیت کیفری و عوامل رافع مسئولیت کیفری در قانون مجازات جدید بررسی شده و در ادامه تفاوت عوامل موجهه جرم و عوامل رافع مسئولیت کیفری و موانع عینی و شخصی مسئولیت کیفری توضیح داده شده است.
موانع مسئولیت کیفری زمانی مطرح می شود که قانون فرد را از پاسخ گویی کیفری معاف می کند، حتی اگر رفتار او ماهیت مجرمانه داشته باشد. این موانع که به عنوان عوامل رافع جرم شناخته می شوند، هدفشان جلوگیری از مجازات کسانی است که به دلایلی خارج از اراده یا اختیارشان مرتکب عمل شده اند و رعایت آن ها تضمین کننده عدالت قضایی است.
| عنوان | توضیح |
| عدم بلوغ | اولین مانع مسئولیت کیفری، نابالغ بودن فرد است. طبق ماده ۱۴۶ قانون مجازات اسلامی، افراد نابالغ مسئولیت کیفری ندارند. |
| جنون | طبق ماده ۱۴۹ قانون مجازات اسلامی، اگر مرتکب در زمان ارتکاب جرم دچار اختلال روانی باشد و فاقد اراده یا قوه تشخیص باشد، مسئولیت کیفری ندارد. |
| اکراه | اکراه غیرقابل تحمل که فرد را مجبور به ارتکاب عمل مجرمانه میکند. |
| خواب و بیهوشی | طبق ماده ۱۵۳ قانون مجازات اسلامی، ارتکاب جرم در حالت خواب یا بیهوشی مجازات ندارد، مگر با علم و عمد. |
| مستی و بیارادگی | مستی ناشی از مصرف مسکرات و مواد مخدر مانع مسئولیت نمیشود مگر اینکه ثابت شود فرد کاملاً مسلوبالاختیار بوده است. |
| جهل به حکم قانون | ناآگاهی به اینکه عملی جرم است، مانع مسئولیت نیست مگر در موارد استثنایی. |
| دفاع مشروع | ارتکاب عمل برای دفاع از نفس، مال یا آزادی شخص یا دیگری در چارچوب قانون، مسئولیت کیفری ندارد. |
| ارتکاب رفتار به حکم یا اجازه قانون | اجرای قانون، اگر خلاف شرع نباشد. |
| امر قانونی مقام ذیصلاح | عمل به دستور مقام قانونی مشروع و مانع مسئولیت است، مگر دستور خلاف شرع باشد. |
| اقدامات والدین یا اولیای قانونی | تادیب یا حفاظت از صغار و مجانین در حد متعارف و شرعی. |
| عملیات ورزشی و حوادث ناشی از آن | مشروط به رعایت مقررات ورزشی و موازین شرعی. |
| عمل جراحی یا طبی مشروع | با رضایت شخص، اولیا یا سرپرستان و رعایت موازین علمی و قانونی. |
| اجرای دستور غیرقانونی مامور | اگر مامور به تصور قانونی بودن دستور عمل کند، مسئولیت ندارد اما امر کننده مجازات میشود. |
شناخت این مصادیق اهمیت زیادی دارد، زیرا به تفکیک دقیق مسئولیت و بی مسئولیتی افراد کمک می کند و مرز میان رفتار قابل مجازات و رفتار معاف از مسئولیت را روشن می سازد. همچنین، این شفافیت حقوقی موجب می شود قضاوت ها مطابق با اصول عدالت و مقررات قانونی انجام شود و از مجازات غیرمنصفانه افراد جلوگیری شود.
عوامل رافع مسئولیت کیفری در قانون مجازات جدید به مجموعه شرایط و وضعیت هایی گفته می شود که قانون، فرد را از پاسخ گویی کیفری معاف می کند، حتی اگر رفتار او ماهیت مجرمانه داشته باشد. این عوامل با هدف حمایت از کسانی که خارج از اختیار یا اراده خود مرتکب عمل شده اند پیش بینی شده و تضمین کننده اجرای عدالت کیفری منصفانه هستند.
مصادیق اصلی عوامل رافع مسئولیت کیفری شامل عدم بلوغ، جنون، اکراه، خواب و بیهوشی، مستی و بیارادگی، جهل به حکم قانون، دفاع مشروع و ... است. هر یک از این عوامل نقش مستقلی در رفع مسئولیت فرد دارد و نبود این شرایط باعث می شود فرد همچنان مسئول پاسخ گویی کیفری باشد.
شناخت دقیق عوامل رافع مسئولیت کیفری اهمیت زیادی دارد، زیرا مرز میان مسئولیت و بی مسئولیتی افراد را مشخص می کند و از صدور مجازات غیرمنصفانه جلوگیری می نماید. علاوه بر این، آگاهی از این عوامل به مراجع قضایی و افراد کمک می کند تا عدالت کیفری به صورت منظم و مطابق با اصول قانونی و شرعی اجرا شود و تنها کسانی که دارای اراده و اختیار واقعی بوده اند، پاسخ گو شناخته شوند.
عوامل موجهه جرم و عوامل رافع مسئولیت کیفری دو مفهوم مهم در حقوق کیفری هستند که نقش متفاوتی در تعیین مسئولیت فرد دارند. در خصوص تفاوت عوامل موجهه جرم و عوامل رافع مسئولیت کیفری باید گفت که؛ عوامل موجهه جرم شرایط یا وضعیت هایی هستند که عمل مجرمانه را از نظر قانون مشروع و مجاز می کنند، به طوری که مرتکب علی رغم انجام عمل، مسئول کیفری شناخته نمی شود، زیرا رفتار او مطابق قانون یا شرع قابل توجیه است.
در مقابل، عوامل رافع مسئولیت کیفری شرایطی را شامل می شوند که علی رغم ماهیت مجرمانه عمل، فرد به دلیل فقدان اراده، بلوغ، عقل یا تحت فشار بودن، مسئول شناخته نمی شود. تفاوت اصلی این است که عوامل موجهه جرم عمل را مشروع می کنند، اما عوامل رافع مسئولیت کیفری صرفا مسئولیت فرد را رفع می کنند بدون اینکه عمل مشروعیت پیدا کند.
به طور مثال، برخی موارد مانند دفاع مشروع یا اجرای دستور قانونی مقام ذی صلاح می توانند هم به عنوان عامل موجه جرم و هم به عنوان عامل رافع مسئولیت کیفری عمل کنند، در حالی که شرایطی مانند جنون یا اکراه تنها موجب کاهش یا رفع مسئولیت کیفری می شوند و مشروعیت عمل را تغییر نمی دهند.
همانطور که گفته شد، موانع مسئولیت کیفری نقش مهمی در تعیین حدود پاسخ گویی افراد دارند و قانون گذار آن ها را به دو دسته اصلی تقسیم کرده است: موانع عینی و موانع شخصی. این تقسیم بندی کمک می کند تا شرایط رفع مسئولیت کیفری به صورت دقیق و منصفانه بررسی شود. در ادامه موانع عینی و شخصی مسئولیت کیفری در قالب جدول ارائه شده است.
موانع شخصی شامل ویژگی ها و وضعیت های خاص فرد است که بر اساس آن ها مسئولیت کیفری کاهش یا رفع می شود، مانند:
| موانع شخصی مسئولیت کیفری |
| عدم بلوغ: افراد نابالغ طبق ماده ۱۴۶ قانون مجازات اسلامی مسئولیت کیفری ندارند. |
| جنون: طبق ماده ۱۴۹ قانون مجازات اسلامی، افراد فاقد قوه تشخیص و اراده در زمان ارتکاب جرم مسئولیت کیفری ندارند. |
| مستی و بیارادگی: ناشی از مصرف مسکرات یا مواد مخدر، در صورتی که فرد کاملا مسلوبالاختیار باشد. |
| خواب و بیهوشی: ارتکاب جرم در حالت خواب یا بیهوشی مجازات ندارد، مگر با علم و عمد. |
| جهل به حکم قانون: در شرایط خاص که کسب اطلاع از جرم برای فرد امکانپذیر نبوده است، مسئولیت کیفری کاهش مییابد. |
موانع عینی به شرایط خارجی و محیطی مربوط میشود که ارتکاب جرم را خارج از کنترل فرد قرار میدهد، مانند:
| موانع عینی مسئولیت کیفری |
| اکراه غیرقابل تحمل: فشار خارجی که فرد را مجبور به ارتکاب جرم میکند. |
| اضطرار: انجام عمل برای جلوگیری از خطر قریبالوقوع. |
| دفاع مشروع: اقدامات فرد برای دفاع از نفس، مال یا آزادی خود یا دیگری طبق شرایط قانونی. |
| ارتکاب عمل به حکم یا اجازه قانون: انجام اعمال قانونی با رعایت مقررات و موازین شرعی. |
| اجرای دستور قانونی مقام ذیصلاح: عمل بر اساس دستور مقام قانونی مشروع، مگر اینکه دستور خلاف شرع باشد. |
| اقدامات والدین و سرپرستان قانونی: تادیب یا حفاظت از صغار و مجانین در حد متعارف و شرعی. |
شناخت دقیق موانع عینی و شخصی مسئولیت کیفری، مرز میان مسئولیت و بی مسئولیتی افراد را روشن می کند و از صدور مجازات غیرمنصفانه جلوگیری می نماید. همچنین، این آگاهی به مراجع قضایی و افراد کمک می کند تا عدالت کیفری به صورت هماهنگ با اصول قانونی و شرعی اجرا شود و تنها کسانی که دارای اراده و اختیار واقعی بوده اند، پاسخ گو شناخته شوند.
برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد موانع مسئولیت کیفری در کانال تلگرام حقوق کیفری عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون موانع مسئولیت کیفری پاسخ دهند.
برای مشاوره موانع مسئولیت کیفری
برای مشاوره موانع مسئولیت کیفری
عناوین اصلی این مقاله
مقالات مرتبط
ارتباط با ما
درصورتی که برای مشاوره در تمامی زمینه های ذکر شده در سایت، به دانش چندین ساله ما در این زمینه نیاز داشتید می توانید با شماره تلفن 9099075303 ( تماس با تلفن ثابت از سراسر کشور و به ازای هر دقیقه 290000 ریال ) در ارتباط باشید.
سایت مشاوره دینا یک مرکز خصوصی و غیرانتفاعی است و به هیچ ارگان دولتی و خصوصی دیگر اعم از قوه قضاییه ، کانون وکلا ، کانون کارشناسان رسمی دادگستری و .... هیچگونه وابستگی ندارد.
جهت ارئه انتقادات، پیشنهادات و شکایات با شماره تلفن 54787900-021 تماس حاصل فرمایید.
تمامی حقوق این سایت متعلق به دینا می باشد ©
