مسئولیت کیفری چیست

 

در پاسخ به پرسش مسئولیت کیفری چیست؟ باید گفت که مسئولیت کیفری، زمانی مطرح می شود که فرد با داشتن شرایط تحقق جرم، عملی را انجام دهد که قانون آن را ممنوع کرده و ارکان لازم برای انتساب جرم، از جمله رکن قانونی، مادی و معنوی، در رفتار او دیده شود. در چنین وضعیتی، قانون او را مسئول دانسته و واکنش کیفری نسبت به او اعمال می شود.

 

با توجه به اهمیت موضوع در این مقاله دینا، به پرسش مسئولیت کیفری چیست پاسخ داده شده و شرایط تحقق مسئولیت کیفری بیان شده است. در ادامه نیز ارکان مسئولیت کیفری توضیح داده شده است.

مسئولیت کیفری چیست

مسئولیت کیفری چیست؟ مسئولیت کیفری زمانی به وجود می آید که فرد با داشتن عقل، بلوغ و اختیار رفتاری را انجام دهد که قانون آن را جرم شناخته است. قانون گذار این مفهوم را صریحا در ماده ۱۴۰ قانون مجازات اسلامی بیان می کند و می گوید: «مسئولیت کیفری زمانی محقق است که مرتکب در هنگام ارتکاب جرم، عاقل، بالغ و مختار باشد.» بنابراین، اگر شخصی فاقد یکی از این شرایط باشد، قانون امکان انتساب جرم و مجازات را به او نمی پذیرد یا آن را محدود می کند.

 

از سوی دیگر، تحقق مسئولیت کیفری نیازمند فراهم شدن شرایط تحقق جرم است؛ شرایطی که قانون گذار برای جلوگیری از صدور احکام ناعادلانه تعیین کرده است. به عنوان نمونه، اگر فعل در نتیجه اجبار، اکراه یا جنون رخ داده باشد، قانون مطابق مواد ۱۴۵، ۱۴۶ و ۱۴۹ قانون مجازات اسلامی، مسئولیت کیفری را از مرتکب برمی دارد یا آن را کاهش می دهد.

 

در کنار این شرایط، وجود ارکان جرم نیز نقش اساسی در شکل گیری مسئولیت کیفری دارد. بر اساس ساختار حقوق کیفری ایران، تحقق جرم نیازمند سه رکن اصلی است: رکن قانونی، رکن مادی و رکن معنوی. بدون تحقق این سه رکن، حتی اگر نتیجه ناخوشایندی رخ داده باشد، قانون نمی تواند فرد را مسئول کیفری بشناسد.

حتما بخوانید: موانع مسئولیت کیفری

شرایط تحقق مسئولیت کیفری

شرایط تحقق مسئولیت کیفری زمانی معنا پیدا می کند که قانون بخواهد یک رفتار مجرمانه را به شخصی منتسب کند و او را پاسخ گو بشناسد. در حقوق ایران، این شرایط بر پایه اراده، آگاهی و توانایی فرد در انجام عمل استوار است. بنابراین، تنها زمانی می توان فردی را مسئول دانست که رفتارش نتیجه تصمیم و اختیار خودش باشد و او توان تشخیص درستی و نادرستی عمل را داشته باشد.

 

شرایط تحقق مسئولیت کیفری

عقل

بلوغ

اختیار

قابلیت انتساب رفتار به شخص

وجود رکن قانونی، مادی و معنوی جرم

 

این شرایط به قانون کمک می کند تا میان رفتارهایی که آگاهانه و با اراده انجام شده اند و رفتارهایی که خارج از کنترل فرد بوده اند، تمایز دقیقی ایجاد کند. همین تفکیک است که دستگاه قضایی را قادر می سازد در هر پرونده، مسئولیت یا عدم مسئولیت کیفری را به صورت شفاف، منصفانه و مطابق با اصول حقوقی تعیین کند. 

بیشتر بخوانید : مسئولیت کیفری پرستاران

 

ارکان مسئولیت کیفری

مسئولیت کیفری بدون شک وابسته به وجود ارکان مشخصی است که تحقق جرم را ممکن می سازد. این ارکان چارچوب قانونی و عملی لازم را برای تعیین مسئولیت فرد فراهم می کنند و نقش مهمی در تفکیک رفتارهای مجرمانه از رفتارهای غیرقابل انتساب دارند. بدون درک این ارکان، تعیین مجازات یا تشخیص تقصیر به درستی امکان پذیر نیست.

 

ارکان مسئولیت کیفری شامل سه عنصر اصلی است:

 

رکن قانونی: وجود نص صریح قانونی که عمل را جرم بداند و مجازات آن را تعیین کرده باشد.

 

رکن مادی: انجام فعل یا ترک فعل مجرمانه و وقوع آثار آن که قابل مشاهده و اندازه گیری باشد.

 

رکن معنوی: قصد، آگاهی یا تقصیر مرتکب که نشان می دهد رفتار ناشی از اراده و فهم شخص بوده است.

 

تلفیق این سه رکن باعث می شود مسئولیت فرد به صورت دقیق و منصفانه تعیین شود و از هرگونه قضاوت غیرمنطقی جلوگیری شود. شناخت ارکان مسئولیت کیفری به مخاطب کمک می کند مرز میان جرم و خطا، عمد و سهو، و رفتار قابل تعقیب و غیرقابل تعقیب را بهتر درک کند و تصویری شفاف از نحوه پاسخ گویی قانونی داشته باشد.

در ادامه بخوانید : تاثیر قاعدگی بر حقوق کیفری زنان

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد مسئولیت کیفری چیست در کانال تلگرام حقوق کیفری عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون مسئولیت کیفری چیست پاسخ دهند.

 

 

سوالات متداول

1- مسئولیت کیفری چیست؟

2- شرایط تحقق مسئولیت کیفری چیست؟

3- ارکان مسئولیت کیفری شامل چه مواردی است؟

---

نظرات کاربران