طبق متن اصل 56 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ، حاکمیت ، بالاصاله ، از آن خدا است ؛ اما خداوند ، انسان را بر سرنوشت اجتماعی اش ، حاکم ساخته است . تفسیر و نکات حقوقی اصل ۵۶ ، ناظر بر آن است که منشاء حاکمیت ، الهی و مردمی دانسته شده و موازین اسلامی و جمهوریت یا دموکراسی ، به صورت همزمان ، اعمال می گردند .
برای مشاوره تفسیر اصل 56 قانون اساسی
برای مشاوره تفسیر اصل 56 قانون اساسی
در سده های اخیر ، در ارتباط با منشا حاکمیت ، نظریات متفاوت و متنوعی از سوی اندیشمندان ارائه شده است که در یک تقسیم بندی کلی ، می توان آنها را به سه دسته حاکمیت الهی ، حاکمیت مردمی و حاکمیت الهی – مردمی ، تقسیم بندی نمود . در هر حال ، قانون اساسی ، به عنوان اصلی ترین سند حقوقی و سیاسی هر کشور ، می بایست منشا حاکمیت را مشخص کرده تا به تبع آن ، سایر احکام فرعی نیز ، تبیین گردند .
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ، در متن اصل پنجاه و ششم ، در مقام بیان منشاء حاکمیت بوده و با پذیرش نظریه سوم ، معتقد به نوعی حاکمیت الهی – مردمی یا همان تئودموکراسی می باشد . از آن جهت که منشا حاکمیت ، سایر اصول کلی مربوط به نظام سیاسی و حقوقی را مشخص نموده و راهنمای سایر اصول قانون اساسی است ، پرداختن به نکات حقوقی و تفسیر اصل ۵۶ قانون اساسی ، الزامی به نظر می رسد .
به همین مناسبت ، در ادامه این مقاله ، قصد داریم ابتدا متن اصل 56 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران را ذکر نموده و سپس ، شرح و تفسیر مختصری از آن ارائه نماییم . در پایان نیز ، نکات حقوقی مربوط به اصل 56 را توضیح خواهیم داد .
مهم ترین کارویژه قانون اساسی ، تحدید قدرت حاکمیت و نیز ، حفظ حقوق شهروندان می باشد . به همین دلیل ، قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ، علاوه بر اینکه در یک فصل جداگانه ، حقوق و آزادی های شهروندان را با عنوان حقوق ملت در قانون اساسی ، شرح و تبیین نموده است ، در اصول مختلف نیز ، در راستای تنظیم قدرت دولت ، ساختار حاکمیت و حدود وظایف و اختیارات قوای سه گانه را ، شرح داده است .
لکن قبل از اصل 57 قانون اساسی در خصوص تفکیک قوا ، خبرگان ملت ، اقدام به تعیین منشا حاکمیت نموده اند و در متن اصل 56 قانون اساسی ، سرمنشا ایجاد حاکمیت در نظام حقوقی ایران را تعیین نموده اند تا به عنوان راهنمایی برای تصویب سایر اصول قانون اساسی قرار گیرد . به همین دلیل ، در این قسمت ، ابتدا متن اصل 56 قانون اساسی را ذکر نموده و سپس ، تفسیر و نکات حقوقی مربوط به این اصل از قانون اساسی را بیان خواهیم نمود . متن اصل 56 قانون اساسی ، به شرح زیر است :
حاکمیت مطلق بر جهان و انسان ، از آن خداست و هم او ، انسان را بر سرنوشت اجتماعی خویش ، حاکم ساخته است . هیچ کس نمی تواند این حق الهی را از انسان سلب کند یا در خدمت منافع فرد یا گروهی خاص قرار دهد و ملت ، این حق خداداد را از طرقی که در اصول بعد می آید ، اعمال می کند .
لازم به ذکر است که متن اصل ۵۶ قانون اساسی ، ابتدائا ، در قانون اساسی سال 1358 ، توسط خبرگان ملت ، تصویب گردید و در بازنگری قانون اساسی سال 1368 نیز ، به همان شکل قبل ، ابقاء گردیده و تغییراتی در آن انجام نشد . پیشنهاد می شود برای دریافت اطلاعات بیشتر ، مقاله زیر را نیز مطالعه نمایید .
متن اصل 56 قانون اساسی ، در سال 1358 به تصویب رسیده و در بازنگری قانون اساسی سال 1368 نیز ، بدون تغییر ، به تصویب رسید . این اصل ، در ارتباط با منشا حاکمیت ، به تصویب رسیده است و در ضمن مشروح مذاکرات قانون اساسی ، خبرگان ملت ، نظریات مختلفی در خصوص آن ، ارائه نموده تا در نهایت ، به شکل فعلی در آمد . آنچه که در این قسمت ، قصد بررسی آن را داریم ، شرح و تفسیر اصل 56 قانون اساسی می باشد .
در ارتباط با تفسیر اصل ۵۶ قانون اساسی ، باید گفت که طبق قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ، تفسیر قانون اساسی ، از جمله وظایف شورای نگهبان می باشد که با اکثریت سه چهارم اعضا ، اقدام به انجام آن نموده و تفسیر قانون اساسی نیز ، ارزش قانون اساسی را دارد ؛ لکن شورای نگهبان ، تا کنون نظریه تفسیری در خصوص این اصل ارائه نکرده است .
اما شرح اصل 56 قانون اساسی را می توان با مراجعه به مشروح مذاکرات مجلس در بررسی نهایی قانون اساسی ، ارائه نمود . قبل از ارائه شرح و تفسیر اصل 56 قانون اساسی ، باید به این نکته توجه کرد که در خصوص منشاء حاکمیت ، نظریات مختلفی از سوی اندیشمندان ارائه شده است که در یک تقسیم بندی کلی ، می توان آنها را شامل نظریات ذیل دانست :
منشاء حاکمیت الهی است : در نظریه حاکمیت الهی یا تئوکراسی ، قدرت مطلق سیاسی ، در اختیار خداوند بوده و با مرجعیت یک شخص روحانی ، اعمال می گردد . در این نظریه ، اصالت حاکمیت ، با قوانین دینی و فردی روحانی می باشد .
منشاء حاکمیت مردمی است : در این نظریه حاکمیت مردمی یا دموکراسی ، قدرت مطلق سیاسی ، در اختیار عموم شهروندان بوده و اصالت حاکمیت سیاسی ، از طریق قوانینی که اکثریت مردم پذیرفته اند ، به مرحله اجرا در خواهد آمد .
منشاء حاکمیت ، الهی – مردمی است : در نظریه حاکمیت الهی _ مردمی یا تئودموکراسی ، قدرت مطلق سیاسی ، به خداوند تعلق داشته ؛ لکن خداوند متعال ، مردم را به عنوان حاکم ، قرار داده تا حاکمیت را سامان دهند ؛ ولیکن ، رای و نظر مردم در ارتباط با حاکمیت ، تا جایی نافد است که با دستورات الهی ، تعارض نداشته باشد .
در ارتباط با تفسیر اصل 56 قانون اساسی ، باید گفت که با توجه به نظریات مذکور ، به نظر می رسد که در متن اصل ۵۶ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ، منشاء حاکمیت ، الهی و مردمی می باشد ؛ چرا که طبق اصل 56 ، حاکمیت مطلق ، ابتدائا ، به خداوند متعال تعلق داشته ؛ ولیکن ، خود خداوند ، اراده نموده که انسان ، بر سرنوشت اجتماعی خویش ، حاکم باشد . در ادامه ، نکات حقوقی اصل 56 را نیز ، شرح خواهیم داد .
اصل 56 قانون اساسی ، یکی از مهم ترین اصول قانون اساسی ، در ارتباط با منشا حاکمیت می باشد که قبل از توصیف اصل تفکیک قوا ، به آن اشاره شده است . هر چند که تفسیر اصول قانون اساسی ، جزء وظایف شورای نگهبان است ، لکن شورای نگهبان ، تا کنون در خصوص این اصل ، نظریه ای تفسیری ارائه ننموده است . این اصل ، نکات حقوقی خاصی دارد که در این قسمت ، قصد داریم به توضیح نکات حقوقی اصل 56 قانون اساسی نیز ، بپردازیم .
اولین نکته حقوقی اصل ۵۶ قانون اساسی ، آن است که نظریه مورد پذیرش در خصوص منشا حاکمیت در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران ، تئودموکراسی است و این امر ، از عنوان حاکمیت ، یعنی « جمهوری اسلامی » ، قابل برداشت می باشد . به این معنا که در نظام حقوقی و سیاسی ایران ، حاکمیت ، علاوه بر جنبه های جمهوریت یا دموکراسی ، متصف به وصف اسلامیت نیز ، می باشد و این دو ، در کنار هم ، به صورت همزمان ، اعمال می گردند .
دومین نکته حقوقی اصل 56 قانون اساسی ، آن است که از آن جهت که خداوند ، اراده نموده است که انسان ، حاکم بر سرنوشت اجتماعی و سیاسی خود باشد ، هیچ فردی ، نمی تواند این حق را از انسان ها ، سلب نماید . بنابراین ، مشاهده می شود که جمهوریت نظام ، قابل خدشه نبوده و نمی توان اداره امور کشور به اتکای آرای عمومی ، به عنوان یکی از مبانی نظام را ، مورد انکار و تردید قرار داد .
با این حال ، حاکم بودن انسان بر سرنوشت اجتماعی خویش ، به منزله آن نیست که شهروندان ، قادر هستند تا بدون در نظر داشتن چارچوب های اسلامیت یا سایر قوانین و مقررات وضع شده توسط قوه مقننه ، حقوق خود را اعمال نمایند . به همین دلیل ، در قسمت انتهای متن اصل ۵۶ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ، ذکر شده است که ملت ایران ، این حق خداداد را از طرقی که در اصول بعدی ذکر شده است ، اعمال می کند .
با توجه به اصول بعد ، مشاهده می شود که در اصل 57 قانون اساسی ، اصل تفکیک قوای سه گانه ذکر گردیده و در اصول 59 الی 61 قانون اساسی نیز ، نحوه کارکرد قوای مذکور ، مشخص شده است . بنابراین ، می توان دریافت که در نظام حقوقی ایران ، دموکراسی ، از نوع دموکراسی غیر مستقیم است ؛ به این معنا که ملت ایران ، حق حاکمیت بر سرنوشت خود را ، از طریق انتخاب قوای مقننه و قوای مجریه ، اعمال می نمایند و صرفا در موارد مهم ، ممکن است که همه پرسی برگزار گردد .
برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص تفسیر اصل 56 قانون اساسی در کانال تلگرام موضوعات حقوقی عضو شوید . کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون تفسیر اصل ۵۶ قانون اساسی پاسخ دهند .
برای مشاوره تفسیر اصل 56 قانون اساسی
برای مشاوره تفسیر اصل 56 قانون اساسی
عناوین اصلی این مقاله
مقالات مرتبط
ارتباط با ما
درصورتی که برای مشاوره در تمامی زمینه های ذکر شده در سایت، به دانش چندین ساله ما در این زمینه نیاز داشتید می توانید با شماره تلفن 9099075303 ( تماس با تلفن ثابت از سراسر کشور و به ازای هر دقیقه 290000 ریال ) در ارتباط باشید.
سایت مشاوره دینا یک مرکز خصوصی و غیرانتفاعی است و به هیچ ارگان دولتی و خصوصی دیگر اعم از قوه قضاییه ، کانون وکلا ، کانون کارشناسان رسمی دادگستری و .... هیچگونه وابستگی ندارد.
جهت ارئه انتقادات، پیشنهادات و شکایات با شماره تلفن 54787900-021 تماس حاصل فرمایید.
تمامی حقوق این سایت متعلق به دینا می باشد ©
